انتشار تکراری
انتشار تکراری چیست؟
انتشار تکراری (duplicate publication) یکی از تخلفات پژوهشی مهم محسوب می‌شود. انتشار تکراری به این معناست که فردی کل یا بخش عمده‌ای از اثر منتشرشده پیشین خود را دوباره در جایی دیگر منتشر کند بدون اینکه به انتشار پیشین آن اشاره کرده باشد. موارد زیر برخی از مصادیق بارز انتشار تکراری هستند:
- اگر یک مؤلف مقاله قبلاً منتشرشده خود را در جایی دیگر منتشر کند بدون اینکه به شکلی روشن به مقاله نخست استناد دهد مرتکب عمل انتشار تکراری شده است. در این‌جا اعتبار مجلات و اینکه آیا نمایه شده‌اند یا در کجا نمایه شده‌اند اهمیتی ندارد.
- اگر مؤلفی هم‌زمان مقاله‌ای را به دو مجله برای داوری بفرستد و درنهایت هر دو مجله مقاله را منتشر کنند، نه‌تنها مرتکب ارسال چندگانه (رجوع کنید به بسته آموزشی «ارسال چندگانه») شده است بلکه به‌روشنی مرتکب انتشار تکراری نیز شده است.
- تغییر عنوان، چکیده، کلیدواژگان یا بخش‌هایی از مقاله بدون اینکه تغییری قابل‌توجه و معناداری در محتوای مقاله (در اهداف و نتایج) ایجاد شده باشد به ما مقاله‌ای جدید نمی‌دهد و انتشار مجدد آن، مصداقی از انتشار تکراری است.
- ترجمه مقاله به زبانی دیگر، به معنای ارائه یک مقاله جدید نیست. مثلاً اگر مؤلفی مقاله‌ای به فارسی به چاپ رسانده باشد نمی‌تواند همان مقاله را به زبانی دیگر و در جایی دیگر، بدون اینکه از ناشر نخست اجازه بگیرد، به مقاله نخست ارجاع دهد، و مقاله دوم را به‌عنوان یک ترجمه معرفی کند، منتشر کند. این کار انتشار تکراری است و مصداق بارز نقض حق نشر (copyright) مجله‌ای است که مقاله فارسی را منتشر کرده است. ترجمه مقاله، محتوای جدیدی ایجاد نمی‌کند بلکه صرفاً زبان تغییر می‌کند. وقتی هنگام ارسال مقالات در سامانه‌های مجلات، با این گزاره مواجه می‌شویم که «این مقاله نباید در جای دیگری منتشر شده یا در دست بررسی باشد» منظور مجله از «مقاله» محتوای مقاله است؛ زبان مقاله در این مورد اهمیتی ندارد. بنابراین ترجمه و نشر مقالات قبلاً منتشرشده به زبانی دیگر، به‌عنوان پژوهشی مستقل و اصیل، مشکل اخلاقی جدی دارد.
- اگر مؤلفی مقاله‌ای را منتشر کرده باشد سپس با تغییر صرف جامعه آماری بدون تغییر فرضیه‌ها و اهداف، مقاله‌ای دیگر نیز آماده کند و آن را در جایی دیگر منتشر کند این کار مصداقی از انتشار تکراری است. اگر مؤلف دلایل قوی‌ای در اختیار دارد که تغییر جامعه آماری تغییر قابل‌توجهی ایجاد کرده و اصالت کافی به مقاله جدید داده است باید این دلایل را به‌روشنی با سردبیر در میان بگذارد و نیز در مقاله به‌روشنی به این موضوع اشاره کند.
توجه کنیم:
- انتشار مجدد آثار پیشین، در قالب گرداوری و غیره، با کسب اجازه از ناشر نخست، اطلاع به ناشر دوم، ارجاع روشن به آن‌ها در نسخه جدید، و توضیح اینکه اثر موردنظر قبلاً منتشر شده است اشکالی ندارد.
- انتشار طرح‌های پژوهشی (ازجمله پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها) یا بخش‌هایی از آن‌ها در قالب کتاب یا مقاله، مشروط به استناد روشن به آن‌ها مجاز است مگر اینکه سازمان یا مؤسسه‌ای که طرح پژوهشی در آن انجام شده است طبق توافق قبلی انتشار گزارش طرح پژوهشی را (به علت محرمانه‌بودن محتوا یا غیره) ممنوع کرده باشد.
- برخی از مطالعه‌ها نخست به شکل پایلوت (pilot) یا اولیه روی یک مجموعه نمونه محدود انجام می‌شوند تا سپس مطالعات گسترده‌تری انجام شود. انتشار مطالعه پایلوت، مانع انتشار مطالعه گسترده‌تر نمی‌شود. به‌عبارتی‌دیگر، انتشار مطالعه گسترده‌تر انتشار تکراری محسوب نمی‌شود. بااین‌حال باید در انتشار نخست به پایلوت‌بودن مطالعه، و در انتشار دوم به انتشار مطالعه پایلوت پیشین اشاره کرد.
- ارائه محتوای مقالات منتشرشده در همایش‌ها مشکلی ندارد. ولی برای انتشار خلاصه آن‌ها در کتابچه همایش (proceeding) باید از ناشر نخست مقاله اجازه گرفته شود. انتشار کامل یک مقاله منتشرشده در کتابچه همایش‌ها مجاز نیست و مصداق انتشار تکراری است.
-
انتشار دوباره مقالاتی که به‌طور کامل در کتابچه همایش‌ها منتشر شده‌اند مصداق انتشار تکراری است و مجاز نیست. چنانچه مایلید یک مقاله کامل منتشرشده در یک همایش را دوباره در جایی دیگر منتشر کنید به یکی از دو شکل زیر عمل کنید:
- از ناشر نخست (یعنی همایش) اجازه بگیرید و قضیه را با ناشر دوم (مثلاً مجله) در میان بگذارید؛ در داخل مقاله به مقاله منتشرشده در همایش ارجاع کامل بدهید؛ و اشاره کنید که این مقاله قبلاً در فلان همایش منتشر شده است. به احتمال زیاد ناشر نخست مجوز می‌دهد اما اینکه ناشر دوم بپذیرد که یک مقاله قبلاً منتشرشده در همایش را منتشر کند یا نه کاملاً بستگی به سیاست‌های مجله، اهمیت مقاله، طیف خوانندگان، و اعتبار مولف دارد.
- محتوای قابل توجهی را به مقاله اضافه کنید (به نحوی که بتوان توجیه کرد که این محتوا در حد 30 درصد محتوای کل مقاله است)؛ به مقاله قبلی ارجاع دهید و اشاره کنید که این مقاله توسعه یافته مقاله‌ای است که قبلاً در فلان همایش منتشر شده است؛ و همچنین قضیه را با سردبیر ناشر دوم در میان بگذارید.
- درصورتی‌که صرفاً خلاصه‌ای از مقاله خود را در یک همایش منتشر کرده‌اید و سپس بخواهید مقاله کامل آن را برای ناشر دیگری ارسال کنید این موضوع را با سردبیر ناشری که می‌خواهید نسخه کامل مقاله را برای آن ارسال کنید در میان بگذارید. درصورت موافقت، در درون مقاله به‌شکل روشن به انتشار خلاصه آن در همایش استناد بدهید.
- برخی از آثار با افزودن محتوای قابل‌توجه یا تغییرات اساسی در اهداف و نتایج قابل‌انتشار مجدد هستند. برخی از آیین‌نامه‌ها افزودن دست‌کم 30 درصد محتوای جدید را لازم می‌دانند بااین‌حال در برخی موارد کمّی‌سازی محتوای اضافه‌شده چندان راه‌گشا نیست. بهتر است موضوع به شکلی روشن و شفاف با سردبیر مجله (کتاب و غیره) در میان گذاشته شود و توضیح داده شود که چه تغییراتی ایجاد شده است همچنین لازم است که به اثر پیشین ارجاع داده شود.
- کل مقاله منتشرشده در مجلات غیردسترسی آزاد یا نسخه داوری‌شده آن را نمی‌توان در فضای اینترنت (شبکه‌های اجتماعی و غیره) منتشر کرد. این کار نقض حق نشر این مجلات است اما ارائه خلاصه‌ای از آن‌ها، مشروط به استناد، اشکالی ندارد.
- انتشار نسخه پیش‌انتشار (preprint) مقالات، مشروط به اینکه نسخه قبل انجام داوری (بازبینی‌نشده) باشد، و در مقاله قید شود که این نسخه، نسخه پیش از داوری و بازبینی است، و همچنین با سیاست‌های مجله‌ای که آن مقاله را در دست بررسی/انتشار دارد (درصورتی‌که مقاله در دست بررسی/انتشار در یک مجله باشد) تعارض نداشته باشد، اشکالی ندارد.
- هنگام ارسال پیش‌انتشار مقالات به پایگاه‌هایی که نسخه‌های پیش‌انتشار را منتشر می‌کنند سیاست‌ها و آیین‌نامه‌های آن‌ها را مطالعه کنید. همچنین در ذهن داشته باشید که برخی مجلاتی که درنظر دارید بعداً مقاله خود را برای آن‌ها ارسال کنید ممکن است با انتشار نسخه پیش‌انتشار مقاله مشکل داشته باشند. حتماً هنگام ارسال مقالاتی که قبلاً نسخه پیش‌انتشار آن‌ها منتشرشده است، این موضوع را با سردبیر در میان بگذارید.
چرا انتشار تکراری غیراخلاقی است؟
دروهله نخست انتشار تکراری به معنای عدم صداقت است؛ چراکه افراد معمولاً هنگام ارسال مقالات تائید می‌کنند که محتوای مقاله در جایی دیگر منتشر نشده است. دوم، انتشار تکراری به جامعه علمی و خوانندگان آسیب می‌زند؛ چراکه باعث هدررفتن منابع داوری و انتشار می‌شود و نیز ادبیات موضوع را به شکل ناموجهی متورم می‌کند. ازاین گذشته، این بدرفتاری باعث تعلق غیرمنصفانه امتیاز و موقعیت به فرد خاطی می‌شوند چراکه افراد برای محتوای کم‌وبیش یکسانی چندین بار امتیاز می‌گیرند، بنابراین اصل اخلاقی انصاف نیز نقض می‌شود.
چند مورد تاریخی انتشار تکراری
- نویسنده‌ای در سال 2004 مقاله‌ای در مجله علمی الف منتشر می‌کند. یکی از خوانندگان این مقاله درمی‌یابد که شباهت زیادی میان این مقاله و مقاله دیگری از این نویسنده که در سال 2003 در مجله ب منتشر شده است وجود دارد. خواننده به سردبیر مجله الف ایمیل می‌زند و موضوع را مطرح می‌کند. سردبیر به نویسنده ایمیل می‌فرستد که در مورد شباهت این دو مقاله توضیح دهد. مؤلف پس از چند روز پاسخ می‌دهد که این دو مقاله مستقل هستند و وی معتقد نیست که مرتکب انتشار تکراری شده باشد. درنهایت سردبیر هر دو مقاله را برای کمیته اخلاق انتشار (کوپ) ارسال می‌کند. کوپ با این استدلال که داده‌ها، روش‌ها و نتایج هر دو مقاله یکسان هستند به انتشار تکراری بودن این مورد حکم می‌دهد. کوپ به سردبیر مجله توصیه می‌کند که از مقاله سلب اعتبار کند، همچنین با سردبیر مجله ب تماس بگیرید و در مورد چالش حق نشر این مقاله با وی صحبت کند، و درنهایت موسسه‌ای را که مؤلف برای آن کار می‌کند از این تصمیم آگاه کند. (1)
- نویسنده‌ای مقاله‌ای به زبان ایتالیایی می‌نویسد و در یک مجله علمی ایتالیایی منتشر می‌کند. سپس وی ترجمه انگلیسی همان مقاله را برای مجله‌ای در انگلستان می‌فرستد. یکی از داوران مقاله که در مورد موضوع و بحث این مقاله جستجویی انجام می‌دهد متوجه می‌شود که چکیده انگلیسی یک مقاله که به زبان ایتالیایی نوشته شده بسیار شبیه چکیده مقاله انگلیسی‌ای است که برای داوری ارسال شده است. بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که این دو مقاله محتوای یکسانی دارند و درواقع مقاله دوم ترجمه مقاله نخست است. نویسنده در مقاله دوم هیچ اشاره‌ای به مقاله دوم نمی‌کند و هنگام ارسال مقاله تائید کرده بود که این مقاله قبلاً در جایی منتشر نشده یا در جایی در دست داوری نیست. کوپ این مورد را مصداق بارز انتشار تکراری می‌داند و از مجله می‌خواهد که موضوع را با موسسه‌ای که مؤلف مقاله در آن کار می‌کند در میان بگذارد. (2)
- مقاله‌ای در سال 1990 در مجله الف منتشر می‌شود. مؤلفان مقاله در سال بعد همان مقاله را در مجله ب نیز منتشر می‌کنند. سپس دو سال بعد یعنی در سال 1993 دوباره همان مقاله را در مجله ج منتشر می‌کنند. بنابراین یک مقاله سه بار در سه مجله علمی مجزا منتشر می‌شود. این قضیه هنگامی‌که یکی از مؤلفان برای جذب عضو هیئت‌علمی اقدام می‌کرد لو رفت. (3)
- COPE. 2005. Duplicate publication. Available at: Click Here (Accessed: 2 November 2023).
- COPE. 2005. Foreign language duplicate publication. Available at: Click Here (Accessed: 2 December 2023).
- COPE. 1999. Yet another case of duplicate publication. Available at: Click Here. (Accessed: 3 October 2023).
برای مطالعه بیشتر در مورد انتشار تکراری
- Johnson, Claire. 2006. Repetitive, Duplicate, and Redundant Publications: A Review for Authors and Readers. Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics 29(7).
- Von Elm E, G. Poglia, B. Walder, and M.R. Tramer. 2002. Different patterns of duplicate publication: an analysis of articles used in systematic reviews. JAMA 291:974-80.
- Yadav Santosh Kumar. 2023. Research and Publication Ethics. Springer.